Мэргэнд буусан чоно: Судлал шүүмжлэл: Цагаан сүүний домог

Судлал шүүмжлэл: Цагаан сүүний домог

Ц.Түмэнбаярын “Цагаан сүүний домог” өгүүллэг нь дайн тулаан, хайр энэрэл, хүнд л байж болох хамгийн хүчит мэдрэмж-үр хүүхдээ хайрлах сэтгэлийнхээ төлөө амиа зольж байгаа тухай эмгэнэлт түүхийг өгүүлж байна.
Уг өгүүллэгт нүүдэлчин-цэрэг эрсийн амьдрал ба зохиолын баатар бүсгүйг шаналгах хийсвэр үзэгдлээр илрэх бодит явдал, зөн билиг хоёр гайхалтай сүлжилджээ. Зохиогч аман домгийн хэлбэрийн уламжлалт найруулгыг хадгалан ер бусын ур чадвартайгаар зохиомжоо өгүүлэхдээ, дундад зууны Монголын түүхэнд нэлээд түгээмэл түүх болох ойрод, халхуудын дундах ах дүүсээ хүйс тэмтэрсэн дайны явцыг тусгаж чадсан байна. Энэ дайн төрөөгүй хүүхдэд хүртэл үхлийн гамшиг тарьж байжээ.
Өгүүллэг хэмжэний хувьд томгүй, цөөхөн дүрүүдийн нь зан чанар бичигдсэн орчноо бүрнээ илтгэдэггүй. Гэвч цөөн оновчтой шинж тэмдгээр баатруудын дотоод ертөнцийг таних, тэдний шаналал энэллийн гүнийг тод мэдрэх боломж уншигчдад олгож байна.
Зохиогчийн ийм гайхалтай амжилт нь сэтгэл зүйн нарийн арга хэрэглэсний үр дүн юм.
Нэн түрүүн, дээд зэргийн үгсийг өндөр түвшинд хэрэглэж, үйл хөдлөлийн холбогдолт үгсээр баатруудынхаа дотоод ертөнцийг дүрсэлж байна. Шарбаатарын огцом хөдөлгөөн, мориных нь гүйн хар алхаа зэрэг нь бидэнд залуу вангийн тухай түүний бодол санааг тоочсоноос илүү тодорхой тусалж байна.
Шарбаатарын хатны тухайд, зохиогч дээрхээс тэс өөр, идэвхгүй үйл үгс ашиглажээ. Хатны гар сул унжиж, нулимс нь алгуурхан урсаж байна. Эндээс үзэхэд эр-идэвхтэй, эм-сул гэсэн дорно дахины /хятад/ зарчим онол мэдрэгдэх аж.
Европ хүнд гайхалтай санагдах нэг тал нь Ц.Түмэнбаярын барил, Х.Л.Борхес, Г.Г.Маркес нарын зэрэг латинамерикийн зохиолчдын богино өгүүллэгт илэрдэг энгийн амьдралаас бодит бус, хийсвэрлэлд шилжих дотоод утгын аясыг санагдуулж байгаа явдал юм.

А.Гроховская
Санкт-Петербургийн их сургуулийн Дорно дахины хүрээлэнгийн Монгол хэл судлалын тэнхим

0 comments:

Шагнал

- Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал 2006 он
- Монголын Зохиолчдын Эвлэлийн шагнал 1999 он
- Удвал сангийн нэрэмжит шагнал 2008

- С.Буянэнмэхийн нэрэмжит шагнал 2009 он
- Утгын чимэг богино өгүүллэгийн наадамд оролцож 12 удаа эхний байруудад шалгарсан.
- Оны шилдэг бүтээл шалгаруулах "Алтан өд-2011" шагналт

Ном

2012 он - Дөргөнэ хатны алтан зоос
2010 он - Цагаан сүүний домог (Англи хэл дээр)
2009 он - Нар хурайлсан хийморь
2007 он - Шөнийн танго
2005 он - Тэнгэрийн зүүд
2005 он - Согоо суман
2002 он - Өнчин чавхдас дуулдаггүй
1998 он - Мэргэнд буусан чоно
1993 он - Удган
1987 он - Толгодын шивнээ
1985 он - Хараацайн жигүүр

Тайз, дэлгэцийн бүтээлүүд

2009 он - "Нүцгэн натур" уран сайхны кино
2011 он - Хурдан том болмоор байна
2011 он - "Тусгаар тогтнолын төлөө" теле жүжиг
1999 он - Тэнгэр мэднэ кино
2000 он - Нохойтой нөхцсөн бүсгүй кино
2000 он - Цагаан сүүний домог кино
2003 он - Мэргэнд буусан чоно балет
2008 он - Уулын бяцхан зоргол хүүхдийн балет

Prizes and place winning in contests

1998: Prize by the Union of Mongolian Writers.
2004: “Honorary labor medal” high prize by the state.
2006: The Natsagdorj prizewinner
2009: The S.Buyannemekh prizewinner

“Delicacy of meaning” state contest of short stories
1989: Movie “The routine to meeting” won the second place in the contest of movie writing organized by Mongolian Railroad.
1993: “The best of tea” 1st and 2nd places
1994: “The legend of inscribed rock” 2nd place
1996: “Heaven’s dream” 3rd place
1997: “Solitude” 3rd place
2000: “Gold coin of queen Turkina” 3rd place
2005: “Uraliin tes mod” 2nd place
1998: “The fellow in white shirt” 1st place in the contest of short stories dedicated to 360th anniversary of Ulaanbaatar
2003: “Thirsty horse” 2nd place in the state contest of short stories.
2006: “Gun galuutai” 4nd place in the state contest of short stories.

“Golden feather” the contest of the best works
2001: “Lonely musician” the best
2002: “The wolf in divination” modern ballet as the best
2003: “Journey without return ticket” the best
2004: “The site of death” the best
2005: “Horse like deer” the best