Мэргэнд буусан чоно: Ганцын давааны дууль

Ганцын давааны дууль

Алтайн хүү Жамцын Галиндэвт
Сүү өргүүлж аргадуулсан
Эрхэмсэг тэргүүт уулсаас
Шүлэг найргийн эхэнд
Алтай байдаг нь юуных вэ
Үгийн цэцнээс сорлож
Үзгийн хурцаар тэрлэх
Үглэл магтаалын эхэнд
Алтай байдаг нь юуных вэ

Домгийн нугачаат уулс
Дорнын салхиар хүүрнэнэ
Далан үедээ дуулах
Далай туульс хайлна
Хуйнд орох тавилангуй
Хутга сэлмийн зуунд
Эр цус нь буцалсан
Эзэн Чингисийн идэрт
Алтайн оргил давах
Амины золиотой хүслэн
Омогт Монголын цээжинд
Оргилж байсан цаг аа.
Цавчим Алтайн царам
Цастай болоод мөстэй
Цавчлах морьдын амгай
Цантай болоод хөлдүү.

Од дагжих шөнийн
Олойргүй хөх тэнгэрийг
Тэвхдэж боссон Алтай
Эмнэг адуу шиг цамнав.
Онгон тэргүүний нь онголж
Ором гаргасан Монголыг
Цухал нь бадарсан Алтай
Цурхирах шуургаар нүдэв.
Түүчээ түүчээ тэргийг
Түмэн түмэн үрсийг
Исгэчин ганирах салхин
Ирт мэс шиг хяргав.
Маналзах нүдний аяганд
Манхан тэнгэр дайвж
Аврал гуйсан чарлаан
Мөсөн эргүүлэгт живэв.
Алтайн ховдог сарьдгууд
Амиар ханахгүй догшровч
Тэнгэрийн зарлигийг зөрчсөн
Тэрслүү Найманыг дарах
Андгай хатуу Чингис
Арагшаа буцах эрхгүй ээ.
Хийсгэн цөлөх салхи
Хилэнт Алтайг номхотгох
Аргын урныг сүвэгчилж
Аврал өршөөл гуйв.
Эдийн дээдийг өргөхөд
Идий нь чамлаж шуурав
Эрдэнийн дээдийг өргөхөд
Шидий нь голж шуурав.
Идээний дээдийг өргөхөд
Амты нь голж шуурав.
Эр ганц үрийн
Элэг нэхэж шуурав.
Хаан Чингис зарлигдан
Хамаг Монголоо цуглуулан
Олзонд ирсэн цэргүүдийг
Очтой нүдээр ширтэж
Бор зүрх нь чичирсэн.
Боолын харцыг шинжиж
“Түмний үрийг түймэрдэж
Бумны үрийг булсан шиг
Захирах хөх тэнгэр
Заан сүмбэр Алтай
Хүний ганцыг нэхэж байна
Хүрээд ир гэж хилэгнэж байна.
Цусан төрөлт эхийн тань
Ясан төрөлт эцгийн тань
Үр удмыг үлдээе
Үхэх цагтаа гэрээслэе
Хүслээрээ тахил болох
Хүний ганц хүү байна уу“ гэв.
Төрт эзний үг
Төмөр цаазаар хангинаж
Дээд тэнгэрийн зарлигтай
Дэр нэгсэн буувай.
Өршөөл горьдсон харц
Өр зүрхийг цоргивч
Өмөлзөх тэдний дотор
Өчнөөн эрчүүд байвч
Хатуу зарлигийн өмнө
Хар амиа зольж
Халуун голомтоо аврах
Хатан зоригтон гарсангүй.
Олзны баатрын харц
Овтой агаад ёжтой.
Завьжиндаа нуусан инээд нь
Зальтай болоод даажинтай.
Эзний нуман хөмсөг
Эрчлэх дээс шиг зангирав.
Элчилгүй тэнгэрийн өмнө
Мэх дутан гундав.
“Хилэнт их Монголын
Хийморийн од харваа юу“ гэх
Гол зурсан гомдол
Гогцоорон зангирахын цагт
“Би“ гэх дуу
“Биш“ гэхийн аргагүй
Догшрох шуургатай арсан
Догдолсон өнгөөр цангинав.
Сүү ивэлгэх эхийн
Цээжинд асаж өндийсөн
Сүлдэндээ злбирах эцгийн
Голомт түшиж өссөн
Хүний ганц Арилдий
Үрийн ганц Арилдий
Илд мэсний ир нь
Итгэлт нөхдийн сүлд нь
Давших цагийн даль нь
Дайны газар сум нь болсон
Эрийн сайн Арилдий
Эрмэг баатруудын дундаас
Эгцэлж урагшаа алхав.
“Асар тэнгэрт өчиг өгсөн
Агуу эзний тангараг хатуу
Дэлхийн зулайд дэрвэж боссон
Дээд Монголын хүрэх газар хол оо.
Цаглашгүй мөнх тэнгэр минь
Цаст царман Алтай минь
Өрцнөөсөө тасалж үр болгосон
Өврөөсөө өндийлгөж хүн болгосон
Өнчин ганц ижийг минь
Өршөөн нигүүлсэх болтугай“ гээд
Залуу цээжинд булгилах
Халуун зүрхээ өргөлөө.
Үйзэн хөх тэнгэр
Үүл сүвэлсэн Алтай
Эмийн заяа гомдоож
Эрийн сорыг авлаа
Эхийн элэг өмөлж
Үрийн ганцыг залгилаа.
Догшрих салхин зогтусч
Долоон бурхан цочисхийв.
Үймж сандачсан тэнгэр
Үүлээ үргээж цэлмэв.
Газрын алганд төрсөн
Тэнгэрийн зүүд Арилдий
Эзэн Чингисийн зүрхэнд
Нуугдаж унасан нулимс
Эр цэргийн цээжинд
Нүүгэж ассан гал аа.
Хүний ганцыг авч
Хүсэл нь ханасан Алтай
Агшин зуур тайвширч
Аймшигт хилэнгээ номхотгов.
Жингийн цуваа шиг Алтайгаас
Жилийн газар тодорч
Алсын мянган уулс
Алган дээр шиг үзэгдэв.
Төрийн хөх эрчүүд
Төмөр дөрөө гаслуулан
Түүхийн чулуун зөргөөр
Түмнийг тунгаан урагшлав.
Дэлт морьдын төвөргөөнөөр
Дэлхийн цээжийг бөмбөрдөхөөр
Тэрэгний дугуй тэрчигнүүлж
Монгол нүүдэл хөдлөв өө.

1994-12-16
Улаанбаатар

0 comments:

Шагнал

- Нацагдоржийн нэрэмжит шагнал 2006 он
- Монголын Зохиолчдын Эвлэлийн шагнал 1999 он
- Удвал сангийн нэрэмжит шагнал 2008

- С.Буянэнмэхийн нэрэмжит шагнал 2009 он
- Утгын чимэг богино өгүүллэгийн наадамд оролцож 12 удаа эхний байруудад шалгарсан.
- Оны шилдэг бүтээл шалгаруулах "Алтан өд-2011" шагналт

Ном

2012 он - Дөргөнэ хатны алтан зоос
2010 он - Цагаан сүүний домог (Англи хэл дээр)
2009 он - Нар хурайлсан хийморь
2007 он - Шөнийн танго
2005 он - Тэнгэрийн зүүд
2005 он - Согоо суман
2002 он - Өнчин чавхдас дуулдаггүй
1998 он - Мэргэнд буусан чоно
1993 он - Удган
1987 он - Толгодын шивнээ
1985 он - Хараацайн жигүүр

Тайз, дэлгэцийн бүтээлүүд

2009 он - "Нүцгэн натур" уран сайхны кино
2011 он - Хурдан том болмоор байна
2011 он - "Тусгаар тогтнолын төлөө" теле жүжиг
1999 он - Тэнгэр мэднэ кино
2000 он - Нохойтой нөхцсөн бүсгүй кино
2000 он - Цагаан сүүний домог кино
2003 он - Мэргэнд буусан чоно балет
2008 он - Уулын бяцхан зоргол хүүхдийн балет

Prizes and place winning in contests

1998: Prize by the Union of Mongolian Writers.
2004: “Honorary labor medal” high prize by the state.
2006: The Natsagdorj prizewinner
2009: The S.Buyannemekh prizewinner

“Delicacy of meaning” state contest of short stories
1989: Movie “The routine to meeting” won the second place in the contest of movie writing organized by Mongolian Railroad.
1993: “The best of tea” 1st and 2nd places
1994: “The legend of inscribed rock” 2nd place
1996: “Heaven’s dream” 3rd place
1997: “Solitude” 3rd place
2000: “Gold coin of queen Turkina” 3rd place
2005: “Uraliin tes mod” 2nd place
1998: “The fellow in white shirt” 1st place in the contest of short stories dedicated to 360th anniversary of Ulaanbaatar
2003: “Thirsty horse” 2nd place in the state contest of short stories.
2006: “Gun galuutai” 4nd place in the state contest of short stories.

“Golden feather” the contest of the best works
2001: “Lonely musician” the best
2002: “The wolf in divination” modern ballet as the best
2003: “Journey without return ticket” the best
2004: “The site of death” the best
2005: “Horse like deer” the best