Ц.Түмэнбаяр УРД УУЛЫН ЗЭРЭГЛЭЭ
Ар халхын нутагт минь хоол горьдож орж ирсэн хятадууд
Монголын хөвгүүдийн амиар тоглож эхэлдлээ.
Дээдсийн захиасыг бүү мартагтун. Мартвал үхэл, мөхөл, сүйрэл.
Сэрэмжлүүлэх үүднээс энэ өгүүллэгээ өргөе.
/өгүүллэг/
Áýýæèíãèéí íýãýí äýí áóóäëûí
àìüñãàë äàâ÷äóóëñàí á¿ã÷èì òàñàëãààíä Õàëõûí Ò¿øýýò õàí àéìãèéí Ýðäýíý äàé÷èí
çàñãèéí õîøóóíû âàí Õàíääîðæ óíòàõ áîëèõûí õîîðîíä ýðãýæ õºðâºí ýëäâèéã áîäîæ
õýâòýíý.
Ç¿¿í óóëàíä çýðýãëýý áàéëàà
Ç¿ãëýýä î÷ñîí ÷èíü ¿ã¿é áàéëàà
Ç¿¿ä íîéðîíäîî õî¸óëàà áàéëàà
Ç¿¿äëýýä ñýðñýí ÷èíü ãàíöààðàà
áàéëàà
õýìýýí ãýãýëçòýë äóóëàõ áýðèéíõ íü ãóíèñàí õàð í¿äíèé òàëèìààò
纺ëºí õàðö òóíàðàí áîäëîãîøèð÷ àñàí íü í¿äýý íýýñýí ÷, ýñ íýýñýí ÷ ¿çýãäýíý.
Õ¿¿ãèé íü õàðèéí øîðîíä õîðèãäñîíûã ìýä¿¿ëñýí óëààí øóãàìòàé
ìóóòóó öààñàí äýýðõ àÿíãà ìýò ¿ãñèéã óíøèæ, õîíîã àëäàëã¿é Äóíäàä èðãýí óëñûã
çîðüæ èðñýí íü ýíý áºë㺺.
Öýðãèéí áîëîîä áè÷ãèéí ýðäýìä ñ¿ðõèé áîëîâñîð÷, çîðüñíîîñîî ¿ë
íÿöàõ ààâûí øèéð õàòààõ óäìûí î÷ í¿äýíä íü ãÿëàëçñàí óóãàí õ¿¿ Äàøäîðæîî ººðèéíõºº
ñóóðèéã çàëãóóëàõààð áàòëàí òýìäýãëýæ, Áàäàðãóóëò õààí ÷ òààøààí çºâøººðñºí
ñºí.
¨ñòîé ë èëäíèé èð, ãàëûí äºë øèã öýë çàëóó õîðèí òàâòàéäàà
íóòãèéíõàà ÿäóó ºâãºíèé ºí÷èí ãàíö îõèíûã ýõíýð áîëãîí áóóëãàæ áèëýý. Îõèíû ¿ã
õýë õóðö, äóóëàõ õºãæèìäºõ àâúÿàñ òºãºëäºð, öýöýí óõààíû øèíæèéã îëæ õàðñàí
Õàíä âàí “Ìèíèé õ¿¿ ÷ õ¿¿õýíä í¿äòýé þìàà. Ýð÷¿¿äèéí í¿ä áóëààñàí óóëûí öýöýã
øèã îõèä óðàëäàí ºñ÷ áàéõàä, òýäíèé äóíäààñ óõààí ò¿ëõ¿¿, ñýðãýëýí îþóíòàéãèé
íü îëîîä õàð÷èõñàí. ßìàð ÷ ãýñýí òºðèéí õ¿íèé ãîëîìò ò¿øèëöýæ óõààíû ó÷èã
ñóíãàëöàõ ë á¿ñã¿é þì” ãýæ óðàìøèí ñóóñàí ñàí.
Õ¿¿ãýý Äàëàé ëàìûã äàãàæ
“Àãòûí áèéä ãàçàð ¿çüå, ààâûí áèéä õ¿íòýé òàíèëöúÿ” õýìýýí ºìíº ç¿ãèéã
çîðèõîä ÿàãààä ÷ þì íýã ë ñýòãýë íü äýíñýëæ, õà÷èí ñýæèã òºðñºí ñºí. Ãýâ÷ “Çà
õ¿¿ ìèíü ñîõðûí ãàçàð í¿äýý, äîãîëîíãèéí ãàçàð õºëºº ìýäýæ ÿâààðàé” ãýñíýýñ ººð
þì õýëæ õîðèãëîæ ÷àäààã¿é.
... Ýä íàð ÿàãààä õ¿¿òýé ìèíü óóëçóóëàõã¿é ãóðàâ õîíóóëàâ.
Õàíä âàíãèéí í¿äíýý Áàäàðãóóëò õààíû èõýìñýã ä¿ð òîäîð÷ èðýâ ýý.
-×è ýíä õýäýí ºäºð ÿâæ èðýâ? õýìýýí Õàíä âàíãèéí “ìàíæ õýëýýð
õàðèóëàõ ãýæ ìýãäýí ñàíäàð÷, íàâòàëçàí äîõèëçîõûã” ¿çýõ ãýæ ýçýðõ¿¿ ºí㺺ð àñóóõàä, íóðóó öýõ,
òîëãîé ýðñ ºðãºí, ººäººñ íü ýãö õàðæ òîäõîí ìîíãîë õýëýýð:
-Áè äº÷èí ºäºð çàìä ÿâæ èðëýý õýìýýí ¸ñ òºãºëäºð õàðèóëæ áèëýý.
¯¿íèéã õàðñàí ìàíæèéí õààí áóñàä âàí, íî¸äûí äóíäààñ Õàíä âàíã èë¿¿ ¿íýëýí
õàðñàíòàéãàà àäèëõàí, èë¿¿ àíõààðàí õàðäñàíûã, õààíû ¿ë ìýäýãõýí õóâüñõèéñýí
öàðàéíû ºíãº, ñýðòýñõèéñýí øýýõãýð í¿äíèé õàðöíààñ àíçààð÷ áèëýý.
Õàðèí õýäýí æèëèéí õîéíî óñ íóòãèéíõàà ýðäýíýñ áàÿëàã, àí ãºðºº,
öýöýã æèìñèéã àðâàí ãóðâàí ç¿éëýýð ìàãàäëàí ãàðãàæ ºã ãýñýí çàðëèãèéí õàðèóä
“Îðõîí, Ñýëýíãý õýìýýõ óñ èõòýé ãîë ìºðºí áàéâ÷, çàãàñ æàðààõàéã íü ø¿¿ðäýæ
¿çýýã¿é, îðîéäîî öººõºí ìîäòîé õýäýí óóë áèé ÷ î÷èõ çàì áýðõèéí òóë àí àäãóóñ
õýð ýëáýãòýéã õýëæ ýñ ìýäíý. Èéìèéí ó÷èð íóòãèéí áèä àðãàë õîðãîëõîíîîð ò¿ëø
õèéæ, ààðóóë, ýýçãèé, õýäýí ìàëûíõàà áóÿíààð ãîë çîãîîäîã” ãýñýí áè÷èã ºãñºí
ñºí. Áè÷ãèéã ¿çýýä õààíû í¿äíýý, íýã õàðàõàä óóë óñ, ýðäýíýñ áàÿëãàà õàðàìëàõ
ìýò, íºãºº õàðàõàä ò¿¿ãýýðýý áàðäàìíàí áàõàðõàõ ìýò íýýëòòýé ¿¿äýýðýý òýðòýý
óóëûí áàðààã áîäëîãîøðîíãóé øèðòýí ãýðèéíõýý õîéìðûã ýçëýí çàâèëæ ñóóõ Õàíä
âàíãèéí ñ¿ðëýã ä¿ð çóðñãýýä ºíãºðºõ人 áèåèéã íü çàðñõèéëãýñíèéã ÿàõàí òààõ
áèëýý.
Õàíä âàí ¿¿ð øºíèéí çààãàà𠺺ðèéí ýðõã¿é í¿ä íü àíèëäàæ õîðîìõîí
ç¿¿ðìýãëýæýý. Òýðòýý îëîí æèëèéí ºìíº íàñàí ººä áîëñîí ýëýíö ýöýã íü ñýðãýæ
èðýýä “øàâàð áàéøèíãóóä áóðõíû îðíûã áóçàðëàâ” ãýæ õóäàëäàà÷èí õÿòàäûã çîäîæ
õººõ þì. ¯íõýëöãýý õàãàðòàë àéñàí õÿòàä ñàíäðàí àìü ãóéæ áà÷èìäàí îðèëîõûã
¿çñýí õ¿¿ íü òàñ òàñ õºõðºí øîîëæ áàéõ þì. Ãýòýë õ¿¿ãèéíõ íü àðààñ ¿¿ëäýð óãñàà
íü ¿ë ìýäýãäýõ õà÷èí ìºë÷èéñºí ãºëãºð àðüñòàé äààãà ìýò ºíäºð àëàã íîõîé
õ¿ç¿¿íä íü àðõèðàí àñàâ” õýìýýí ç¿¿äëýýä äàâõèéí ñýðëýý. Ãýòýë áóóäëûí ãàäàà
ºëñãºëºí íîõîä ÿìàð íýã þì áóëààëäàí óðàëöàõ ÷èìýý ñîíñäîâ. “¨îõ” õýìýýí ç¿ðõýý
äàðààä “ßìàð ìóó ¸ðûí ç¿¿ä âý? Ìèíèé õ¿¿ãèéí áàðèãäñàí íü ýëýíöèéí õèéñýí
õýðýãòýé þóíû õàìààòàé” ãýõ ¸îçã¿é áîäîë òºðæ, “àðàé ÷ ¿ã¿é áèç” õýìýýí ¿ë
ìýäýãõýí øèâíýëýý. Òýð äºíãºæ ¿¿ð öàéæ áóéã ¿çýýä “ßàñàí óðò øºíº âý?” õýìýýí
ø¿¿ðñ àëäàâ. Íîéð íü õ¿ðýõã¿é ìºí ë ýðãýæ õºðâºíº.
õ õ õ
Öàãààí õýðìèéã íàëóóëàí øàòàëñàí õóíç õóíç öàé, äýýã¿¿ð íü
á¿òýýñýí øàð õàìáà. Äàëàé ëàìûí àìèðëàíãóé ãýãýýí ä¿ð, õàìáàí äýýã¿¿ð ãèøãýõ
íàìáàëàã 纺ëºí àëõàà, àðààñ íü ãýíñðýãã¿é äàãàæ, ÷óõàì õýðìèéí öààäàõü øèíý
ñîíèíûã ¿çýõñýí ãýæ àäãàñàí õ¿¿ãèéíõ íü äîãäëîíãóé öàðàé, äîòîð òàëä îòîõ
öàãäàà íàð íýãýí çýðýã í¿äíèé íü ºìí¿¿ð çóðñãýýä ºíãºðºâ ºº.
Äàëàé ëàìä èõ õ¿íäýòãýë ¿ç¿¿ëýõ íýðèéäëýýð ìèíèé õ¿¿ã “Öàãààí
õýðýì äàâàâ” õýìýýí øàëòàãëàí áàðèõ çàíãà òàâèõ þì ãýæ õýíèé ñàíààíä îðîõ
áèëýý. Âàí èéíõ¿¿ õàðàìñàí áîäîæ õýâòëýý.
Äýíä¿¿ àíèð ÷èìýýã¿é. ßäàæ ¿¿ðýýð óðàëöàõ íîõîéí ÷èìýý ÷ õàíü
áîëîõîîð àéìøèãòàé ä¿íñãýð áàéëàà. Õàíä âàí áîñ÷ õóâöàñëàõàä íàð ìàíäñàí áàéâ.
Õýäèéãýýð àéìøèãòàé ÷èìýýã¿é áàéñàí ÷ ¿éë÷ëýã÷ õÿòàäûí èëæèãíèé òîéã øèã
æèæèãõýí õºëººðºº çóëñàí õºâºí äýýð ãèøãýõ ìýò íàìàëçàí ãýòñýýð îéðòîí áóéã
çºí㺺𺺠ìýäýð÷, áîäëîãîøèðñîí í¿äíèéõýý õàðöûã ¿¿äíèé ç¿ã ýðã¿¿ëýâ ýý. ¯¿ä
õèé ¿çýãäýë ìýò ñýìýýðõýí îíãîéæ, îðñîéòîë èíýýìñýãëýñýí õÿòàä, ñ¿ã ñ¿¿äýð ìýò
ãýíýòõýí îðæ èðýâ.
– Àé âàíòàí! Àìãàëàí íîéðñîâ óó? Òà õ¿¿òýéãýý óóëç ãýæ ìîíãîë
õýëýýð õàçãàé ìóðèé õýëýýä, çîîã òàâèõ æèæèãõýí çàíäàí øèðýýí äýýð ìºíãºí
öàðòàé õàäãààð á¿òýýñýí Ẻðºíõèé ç¿éëèéã òàâèàä, àðàãøàà òàõèà ìýò õºíãºõºí
óõàð÷ çîãñîâ. Âàí ÿàæ áàéãàà íü ¿ë îéëãîãäîõ èíýýõ, ÿðâàéõûí õîîðîíä çîãñîî
õÿòàäûí í¿¿ð ººä ãàéõàñõèéí õàðñíàà, õàäãèéã áîëãîîìæòîé àâëàà. “Ýý òýíãýð
ìèíü! Þó ãýý÷èéã ¿çýõ íü ýíý âý?” Õ¿¿ãèé íü òîëãîéã õóéõàëæ áîëãîîä ºìíº íü
òàâüæýý. Ñ¿¿íèé ¿íýð øèíãýñýí íÿëõ ñýâëýãòýé òîëãîé íü õóéõëàãäàí ò¿ëýãäýæ,
ýõèéíõ íü ºõººðäºí ¿íñäýã àñàí àëàã õî¸ð í¿ä íü øèðãýí õîíõîéæýý. Õàíä âàíãèéí
öàðàé õóâüñõèéí öàéæ, õÿòàäûí ººäººñ õýëìýãäñýí, õèëýí áàäàðñàí àëü àëü íü
õîñëîõ õàðöààð öîðãèòîë øèðòýõýä, ãîéä èõýìñýã ýíý õ¿íèé õýðõýõèéã øîõîîðõîí
õàðæ, ãèæèã íü õ¿ð÷ çîãññîí òóðøóóë õÿòàä,
– Õàé áè þó ÷ ìýäýõã¿é. Âàíòàí ºðøºº. Òàíû õ¿¿ ñàéõàí õ¿¿ áàéñàí.
Áè ÷ õàðàìñàæ áàéíà. Äààí÷ ìàíàé Äóíäàä óëñûí õóóëü èéì áèëýý ãýýä óéëàãíàí ñºõºð÷
óíàâ.
Ýíý ÿðøèãòàé õóóðàì÷ ààø öóõëûã íü óëàì õ¿ðãýõýä Âàí “ãàð” ãýæ
ãàðààðàà äîõèëîî.
Õÿòàä ñ¿ðëýã ìîíãîë ýðèéí òàøààí äàõü ìºíãºí òîíîãòîé ¿éñýí õóéòàé
õóòãàíû ç¿ã áàëìàãäñàí õàðöààð õÿëàìõèéí õàðààä æîðîí æîðîí ã¿éëãýñýýð ãàð÷
îäîâ.
Õàíä âàí ìýãøòýë óéëìààð áàéñàí ÷ í¿äýý õîðñîëòîéãîîð øýýõèéëãýí
áîäîëõèéæ “Ýä íàð ìèíèé õ¿¿ãèéí òîëãîéã... ¯ã¿é ýý, Ìîíãîëûí õºâã¿¿äèéí
òîëãîéã... Áèø ýý, á¿õ Ìîíãîëûã çàëãèõ...” ãýýä òàã áîëîâ. Âàí óõàñõèéí áîñ÷
òýð ºäºðòºº Áýýæèíãýýñ õóé ñàëõè ìýò àëãà áîëæýý.
Õàíä âàí õ¿ëãèéí æîëîî òàòàëã¿é íóòãèéí äýýñ àëõàæ, ìîðèíîîñîî
áóóãààä, ýë÷èëã¿é ºðãºí òàëä ãàâ ãàíöààðàà ýõýð òàòàí óéëàâ. “Ãàçàð øîðîî
ìèíü... Îìîã áàðäàì ààâûí õºâã¿¿ä ìèíü...” Òýð õýñýãõýí ñóóæ óóæðààä: “Ýíý
öàãààñ õîéø Æàí÷õ¿¿ãèéí äàâààíààñ äîòîãø Õàëõûí íóòàãò øààõàéíû ìºð á¿¿ ãàðãà!
¯åèéí ¿åä ñàíàæ ÿâ” õýìýýí ø¿ä çóóí ºã¿¿ëýýä ìîðèíäîî ìîðäîâ îî.
Óëààíáààòàð
1994 îí
Subscribe to:
Post Comments (Atom)
0 comments:
Post a Comment