Д.Нацагдоржийн болон Монголын зохиолчдын эвлэлийн шагналт, зохиолч Ц.Түмэнбаяртай ярилцлаа.Тэрбээр энэ жилийн “Утгын чимэг” наадамд “Монгол гутал” өгүүллэгээрээ шагналт байранд шалгарсан юм.  
-Юуны өмнө “Утгын чимэг” наадамд амчилттай оролцсонд баяр хүргэе. Монгол гутал” өгүүллэгийнхээ тухай яриач?
-Энэ өгүүллэг мөн л миний сэтгэл зүрхийг эмзэглүүлж явдаг тусгаар тогтнол, үндэсний аюулгүй байдлыг хөндсөн сэдэвтэй юм. Монголоо гэж цээжээ дэлдэж хий хоосон үндсэрхэг үзэл гаргаж байх хооронд Монгол хэлбэртэй гадаадын их гүрнүүдийн бодлого хэрэгжиж байна. Ялангуяа хятадын төрийн бодлого бүр ч илүү хэрэгжээд ирлээ. 1907 онд Манж чин улсын монголыг хятадчилах, монголын газар нутгийг эзэмших шинэ засгийн бодлого тэр үед ухаант дээдсийн минь тэмцэл холч хараагаар хэрэгжээгүй, тэр ч бүү хэл үндэсний тусгаар тогтнолоо олох тэмцэл болгон хувиргаж чадсан. Гэтэл өнөөдөр НҮБ-ын гишүүн болсон бүрэн эрхт тусгаар улсад минь энэ бодлого яг тэр хэвээрээ хэрэгжиж эхэлж буйд эмзэглэж энэ өгүүллэгээ бичсэн.

-Та энэ наадамд олон оролцсон байх. “Утгын чимэг” наадмын талаар бодлоо хуваалцаач?
-16 удаа зохион байгуулагдсан наадмын 13-т нь оролцжээ. Дөрвөн удаа аман хүзүүдэж, зургаа удаа айрагдлаа. Утгын чимэг наадмыг тийм ийм гэж хэлэх илүүц юм. Утга зохиолын янз бүрийн наадам явагдаж л байдаг. Хамгийн гол нь “Болор цом”-ыг ивээн тэтгэх байгууллага нилээд олддог. Ер нь яруу найргийн тэмцээнийг. Харин үргэлжилсэн үгийн зохиолын янз бүрийн уралдаан тэмцээнийг ивээн тэтгэх байгууллага хүмүүс ховор байдаг.
-Энэ жилийн утгын чимэгт ирсэн өгүүллэгүүдийн чанар ямар байв?
-Сайхан өгүүллэгүүд ирсэн. Өрсөлдөгчид сайн байсан. Ц.Буянзаяа, С.Баттулга, Б.Золбаяр, Ж.Сарантуяагийн өгүүллэгүүд онцгой таалагдсан. -Энэ онд ямар ямар шинэ уран бүтээл дээр ажиллав?
-Одоо үндэсний эрх чөлөөний хөдөлгөөнтэй холбоотой шинэ жүжиг дээрээ ажиллаж байна.
-Залуу халаа шавь нарын тань амжилт?
-Шавь нар маань янз бүр л явж байна. О.Цэнд-Аюуш, хоёр Энхболд, хоёр Баярсайхан, Д.Отгонцагаан, Өсөх-Эрдэнэ гээд Утга зохиол, нийгмийн ажилтны дээд сургууль, “Нууц товчоо” сургууль төгссөн хүүхдүүд маань гайгүй явдаг. Бас сэтгүүл зүйн чиглэлээр Амартүвшин, Ганчимэг, Сарнай гээд хэд хэдэн шавь нар маань амжилттай ажиллаж байна.
-Таныг инженер хүн гэдгийг тань мэднэ. Яаж яваад уран зохиолын хүн болов оо?
- Хүнд албан ёсоор олж авсан боловсрол гэж байдаг. Миний үндсэн мэргэжил радио элетроникийн техникч л дээ. Гэхдээ дунд сургуулийн гуравдугаар ангид байхаасаа уран зохиолыг сонирхон оролдож эхэлсэн. Ер нь албан бус боловсролоор уран зохиолын мэргэжил эзэмшсэн гэж ойлгож болно. Хожуу утга зохиолын магистрын зэрэг хамгаалсан.
-Анхны бүтээл тань шүлэг байв уу, эсвэл үргэлжилсэн үг үү?
-Шүлэг байсан. Ихэнх зохиолчдыг хараад байхад шүлгээр эхэлсэн байдаг л даа. Тухайлбал С.Эрдэнэ, С.Дашдооров, Д.Маам, манай үеийнхнээс Д.Энхболд, П.Баярсайхан гээд олон зохиолчийг нэрлэж болно.
-Таны багш Ардын уран зохиолч, Төрийн шагналт С.Эрдэнэ, нэрт яруу найрагч М.Цэдэндорж гэж хүмүүс ярьдаг. Энэ хоёр хүний хэн нь таны уран бүтээлд голлох үүрэг гүйцэтгэсэн бэ?
-Багш гэдэг үгийг би харьцангуйгаар ойлгодог. Эмээ, өвөөгийнхөө амнаас сонссон ардын аман зохиолоос эхлээд олон эрдэмтдийн утга зохиолын судалгааны бүтээл, монголын болон гадаадын зохиолчдын олон бүтээлийг уншиж утга зохиолын амтанд орсон. Тэгэхээр энэ бүгд л миний багш юм. Харин утга зохиолын замд хөтөлж оруулсан багш гэвэл “Цэл залуу насныхаа гал дөлөөр бадарч” хэмээх монгол эрчүүдийн эх орныхоо төлөө өргөдөг тангараг шиг сайхан шүлгийг бичсэн Д.Нацагдоржийн шагналт нэрт зохиолч, яруу найрагч Ц.Цэдэнжав, яруу найргийн анхны багш маань яруу найрагч Дарь.Нацагдорж, Монгол улсын соёлын гавьяат зүтгэлтэн нэрт зохиолч Санжийн Пүрэв, Хөдөлмөрийн баатар, ардын уран зохиолч Д.Пүрэвдорж багш маань юм даа. Мэдээжийн хэрэг СЭрдэнэ багш, М.Цэдэндорж нарын нөлөө нөөлөг байлгүй л яахав дээ. Ялангуяа богино өгүүллэг бичихэд хамгийн их нөлөө үзүүлсэн хүн бол С.Эрдэнэ багш.
-Нэг хэсэг маш цөөхөн эмэгтэй зохиолч байсан. Харин одоо Х.Болор-Эрдэнэ, Л.Өлзийтөгс гээд олон бүсгүй өгүүллэг, тууж бичиж байна. Тэдний бичлэгийн ур дүй таны үетэй харьцуулбал?
-Тийм ч цөөхөн эмэгтэй зохиолч байгаагүй байх аа. С.Удвал гуай, Д.Гарамжав, Ч.Алагаа, Б.Даариймаа, Батын Лхагвасүрэн зэрэг олон хүн бичиж байсан. Харин одоо олон охид үргэлжилсэн үгээр бичиж байна. Тухайлбал, Х.Болор-Эрдэнэ, Р.Эмүжин, О.Энхжавхлан, Л.Өлзийтөгс нарын зэрэг авьяаслаг уран бүтээлчид бий. Харин сэдвийн хувьд хязгаарлагдмал байна уу гэж боддог. Хооронд нь ялгахад их төвөгтэй. Зохиолчийнх нь нэрийг нь солиод тавьчихад онц ялгарахгүй санагддаг.
-Таны олон сайхан зохиолыг уншиж байсан. Тэр дундаа “Удган” өгүүллэгийн тань талаар онцлон сонирхож байна?
-Энэ зохиол олон уншигчийн анхаарал татсан. Санкт-Петербургийн их сургуулийн Дорно дахины хүрээлэнгийн Монгол-Төвд судлалын төвд “Удган”-ыг хэл шинжлэлийн талаас нь үг, өгүүлбэрийг нь задалж, тусгай хөтөлбөрт хичээл болж ордог юм билээ. Бас энэ зохиолоор дэд докторын зэрэг хамгаалсан хүн ч бий. Удганыг амьдрал домог хоёрыг сүлж бүтээсэн. Гол дүр нь Дундговь аймгийн Өндөршил сумын үгээгүй ядуу амьдралтай Тамбаа гэдэг ганц чавганцаас сэдэвлэн бичсэн. Энд нэг хүнд цогцолсон удган, эх хэмээх хоёр хувь заяаны зөрчлийг харуулсан юм. Энэ өгүүллэгт Тангуд удганы шүтээн удган модны үр жимсийг нь харийнхан түүснээс болж, түүний онгод тэнгэр нь хүүгий нь харж байсан сахиус нь хаяж, хүү нь дайны талбарт үхэж байгааг бөөлж байхдаа олж харж байгаа тухай өгүүлдэг. Уг нь удган заяандаа хүлэгдэж тайгадаа баймаар авч, эх хүний сэтгэл нь дийлж, хүүгийнхээ хойноос зүгээ мэдэхгүй тэмтчин явж, удган тавилангаа орхиж байгаагаар төгсдөг юм.
-Таны “Цагаан сүүний домог” кинонд нялх хүү тань тоглодог байх аа?
-Тийм ээ. Энэ бол Хувнагваралын туужаас / шашны / сэдэвлэсэн юм. Зөвхөн эх хүний талаас нь бичсэн л дээ. Түүнийгээ бас л дэлгэрүүлж 2000 онд дээрх киног бүтээсэн. Уг кинон дээр ханын нүдээр зөрүүлдэг нь миний бага хүү шүү дээ. Төрөөд дөрөв хонож байхдаа кинонд “тоглосон” юм.
-Яасан мундаг хүү вэ, өөр кинонд тоглосон уу?
-Тоглоогүй:
-Таны зохиолыг ажиж байхад их нарийн мэдрэмжтэй байдаг. Жишээ нь “Мэргэнд буусан чоно”, “Өндгөн эс” гээд нэрлэвэл нэлээн шүү...?
-Мэдрэмжгүй зохиол гэж юу байхав. Дан санаагаар бичнэ гэж байхгүй, Мэдрэмжээр л үг, уран санаа орж ирнэ шүү дээ.
-Ер нь та уран бүтээлийнхээ санааг хэрхэн олдог вэ?
-Амьдралаас, ер юунаас ч олж болно л доо.
-Таны уран бүтээлийн сайн андууд хэн хэн байдаг вэ? Жишээ нь анхны ном чинь радиогийн зөөлөн дуут гэдэг Б.Энхтуяагийнхтай хамт гарч байсан. Та хоёрын их найз байсан гэж ярьдаг.
-Мэдээж уран бүтээлийн андууд байлгүй яахав. Б.Энхтуяа бид хоёр их найзалж байлаа. Бас Ардын уран зохиолч, Хөдөлмөрийн баатар, Төрийн шагналт Д,Пүрэвдоржийн “тэнхим” гэхээр утга зохиолын хүрээнийхэн андахгүй. Тэр тэнхимд 1980-аад оных гайгүй гэсэн авьяастай уран бүтээлч залуус суралцаж байлаа. Тэнд Д.Энхболд, П.Баярсайхан, Д.Баттөмөр, О.Содномпил, сумын заан гэдэг байсан Ч.Мягмарсүрэн, Б.Доржпалам, Ц.Чимиддорж, Д.Төрбат гээд нэрлээд байвал олон. Уран бүтээлийн жаргал зовлонгоо хамгийн их хуваалцаж явдаг нь Д.Баттөмөр, О.Содномпил, Д.Дашбалдан нар юм уу даа. Ялангуяа манай О.Содномпил бол их уншсан, мэдрэмжтай, бас намайгаа ч сайн мэднэ. Чин үнэн шүүмжлэлийг хэлж чаддаг. Тийм учраас би О.Содномпилээр номоо редакторлуулдаг.
-Кино зохиол бичиж байна уу? Өнөө үед ямар сэдвийн кино илүү их үгүйлэгдэж байна.
-Гэгээтэй, хүний сэтгэлд баяр баясгалан өгөх, үндэсний эрх ашгаа хамгаалахад хүмүүсийн сэтгэл зүрхийг хөтлөх, залууст сайхан үлгэр үзүүлэх кино дутаж байгаа юм шиг санагддаг. Кино зохиол бичиж байгаа. Олны хүртээл болгох үедээ л дэлгэрэнгүй хэлнэ.
Эх сурвалж: http://www.unen.mn/home.shtml